Jest to drugi wpis kontynuujący temat emerytury, a konkretnie oszczędzania na nią przy użyciu dostępnych programów. W poprzednim wpisie opisałem jak sprawa wygląda dla PPK i PPE, które nazywa się filarem pracowniczym, dlatego, że są związane bezpośrednio z zatrudnieniem, tj. bazują na wsparciu Pracodawcy. W tym wpisie przyszła pora porozmawiać o programach IKE i IKZE, które działają na zupełnie innych zasadach, dlatego nazywane są filarem indywidualnym.

Niecierpliwym polecam przeskoczyć od razu do rozdziału Podsumowanie i porównanie IKE i IKZE.

IKE – Indywidualne Konto Emerytalne

IKE to świetny sposób na oszczędzanie pieniędzy, który w skrócie polega na tym, że inwestujemy je w taki sam sposób jak normalnie byśmy to robili, ale jeżeli odczekamy z wypłatą do wieku emerytalnego to zyskamy istotną korzyść jaką jest brak konieczności płacenia daniny od zysków jakie uzyskamy (podatek Belki – od zysków kapitałowych). Program jest na tyle opłacalny, że ustawowo wprowadzone zostały limity, które ograniczają ilość pieniędzy jakie można w tej sposób zainwestować. Zacznijmy jednak od początku i usystematyzujmy wiedzę na temat IKE.

IKE – podstawowe cechy:

• Można mieć tylko jeden rachunek IKE.
• Pieniądze są inwestowane w wybrany przez nas sposób (np. akcje i/lub obligacje). W temacie tego jak najlepiej to robić odsyłam już do doradcy finansowego.
• Zyski z inwestycji (odsetki i dywidendy) dopisywane są automatycznie do salda rachunku IKE, czyli od razu pracują tak jak poprzedni kapitał, z którego zostały wygenerowane.
• Zyski będąc w IKE nie podlegają konieczności odprowadzania od nich podatku Belki (19%).
• Pieniądze wpłacane na IKE są normalnie poddawane rozliczeniom w PIT (podatek dochodowy), więc nie ma tutaj mowy o żadnym zmniejszaniu podstawy opodatkowania (co występuje przy IKZE, ale o tym później).
• Istnieje roczny limit wpłat, który w 2023 r. wynosi 20 805 zł. Limit ten rośne w każdym kolejnym roku, a wynika z trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok.
• Pieniądze zgromadzone w IKE są prywatne, zlokalizowane na rachunku stworzonym podczas przystąpienia do programu IKE i możliwe do wypłacenia w każdym momencie jednakże w niektórych przypadkach będzie się to wiązało z utratą części lub wszystkich benefitów płynących z uczestnictwa w programie, ale o tym niżej.
• Podlegają one dziedziczeniu oraz podziałowi podczas rozwodu pary, która posiadała wspólność majątkową.
• Środki z IKE można przenieść tylko do innego IKE (po zamknięciu tego pierwszego) lub do PPE, jeżeli nasz Pracodawca oferuje taki program. Nie można zrobić transferu do PPK i IKZE.

IKE – w jakich przypadkach można wypłacić i co to oznacza:

• Wypłata całości środków przed 60. rokiem życia – nie jest opłacalna, ale jest jak najbardziej możliwa, i wiąże się z koniecznością zapłacenia pełnego podatku od zysków kapitałowych (19%). W takim przypadku sytuacja jest identyczna do tej jakbyśmy w inny sposób lokowali swoje oszczędności np. inwestując w akcje i/lub obligacje, albo lokaty.
• Wypłata części środków przed 60. rokiem życia – jest również możliwa, ale podobnie jak w powyższym przypadku konieczne jest zapłacenie podatku od zysków kapitałowych (19%), jednakże jedynie od tej części, która jest wypłacana.
• Wypłata zgodnie z założeniem programu IKE, czyli po ukończeniu 60. roku życia (lub po 55. roku życia w przypadku uzyskania wcześniejszych uprawnień emerytalnych) – w takim przypadku otrzymuje się pełną ulgę podatkową, tj. nie trzeba odprowadzać podatku Belki (19%), ale jest jeszcze jeden warunek – trzeba dokonywać wpłat na rachunek IKE co najmniej w 5 dowolnych latach kalendarzowych, albo dokonać wpłaty ponad połowy wartości wszystkich wpłat na IKE nie później niż na 5 lat przed dniem złożenia wniosku o dokonanie wypłaty. Wypłatę można zrealizować jednorazowo lub w dowolnych ratach.

IKE – zapisy do programu, jak i kto może:

• Osoby małoletnie (16-18 lat) z ograniczeniem, że dokonywać wpłat mogą tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskują dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę lub gdy są osobami uprawnionymi do nabycia środków po zmarłym oszczędzającym w IKE.
• Każda osoba pełnoletnia (ukończony 18. rok życia).
• IKE można założyć w:
  • funduszach inwestycyjnych (otwarte fundusze inwestycyjne i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte),
  • podmiotach prowadzących działalność maklerską (domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską),
  • zakładach ubezpieczeń na życie,
  • bankach (lokaty),
  • dobrowolnych funduszach emerytalnych.

IKZE – Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego

IKZE jest tematem nieco trudniejszym, ale nie jest to coś z czym nie moglibyśmy sobie dać rady poprzez odpowiednie usystematyzowanie wiedzy.

IKZE – podstawowe cechy:

• Można mieć tylko jeden rachunek IKZE.
• Pieniądze są inwestowane w wybrany przez nas sposób (np. akcje i/lub obligacje). W temacie tego jak najlepiej to robić odsyłam już do doradcy finansowego.
• Zyski z inwestycji (odsetki i dywidendy) dopisywane są automatycznie do salda rachunku IKZE, czyli od razu pracują tak jak poprzedni kapitał, z którego zostały wygenerowane.
• Zyski będąc w IKZE nie podlegają konieczności odprowadzania od nich podatku Belki (19%).
• Środki wpłacane do IKZE pomniejszają, swoją całą wartością, podstawę opodatkowania braną do podatku dochodowego w rozliczeniu PIT. Jest to traktowane jako ulga i deklarowane w zeznaniu PIT/0.
• W zamian za to podczas wypłaty konieczne jest zapłacenie zryczałtowanego podatku od całej zgromadzonej kwoty (wpłaty wraz z zyskami) w wysokości 10%.
• Istnieje roczny limit wpłat, który w 2023 r. wynosi 8 322 zł (12 483 zł dla samozatrudnionych pozarolniczo). Limit ten rośne w każdym kolejnym roku, a wynika z 1.2-krotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok (1.8-krotności dla samozatrudnionych pozarolniczo)
• Pieniądze zgromadzone w IKZE są prywatne, zlokalizowane na rachunku stworzonym podczas przystąpienia do programu IKZE i możliwe do wypłacenia w każdym momencie jednakże w niektórych przypadkach będzie się to wiązało z utratą części lub wszystkich benefitów płynących z uczestnictwa w programie, ale o tym niżej.
• Podlegają one dziedziczeniu oraz podziałowi podczas rozwodu pary, która posiadała wspólność majątkową.
• Środki z IKZE można przenieść tylko do innego IKZE (po zamknięciu tego pierwszego). Nie można zrobić transferu do PPK, PPE i IKE.

IKZE – w jakich przypadkach można wypłacić i co to oznacza:

• Wypłata całości (nie jest możliwa wypłata częściowa) środków przed 65. rokiem życia i/lub wcześniej niż po 5 latach oszczędzania w ten sposób – nie jest opłacalna, ale jest jak najbardziej możliwa, i wiąże się z koniecznością zapłacenia nie tylko podatku od zysków kapitałowych (19%), ale także podatku dochodowego w rozliczeniu PIT za rok, w którym nastąpiła wypłata. Może to się okazać szczególnie bolesne, gdyż mając normalny dochód w danym roku i dostając wszystko z IKZE na raz może zdarzyć się taka sytuacja, w której przekroczymy drugi próg podatkowy i będziemy musieli od części tego kapitału zapłacić aż 32% podatku.
• Wypłata zgodnie z założeniem programu IKZE, czyli po ukończeniu 65. roku życia i oszczędzaniu przez przynajmniej 5 lat – w takim przypadku otrzymuje się pełną ulgę podatkową, tj. nie trzeba odprowadzać podatku Belki (19%), a wszystkie ulgi odliczone w PIT przez te wszystkie lata nie przepadają (nie trzeba płacić podatku dochodowego). Jednakże nie jest tak całkowicie kolorowo, bo jednak należy odprowadzić podatek zryczałtowany w wysokości 10% całego wypłacanego kapitału. Wypłatę można zrealizować jednorazowo lub w ratach, ale w przypadku IKZE jest obostrzenie, że jeżeli decydujemy się na wypłatę w ratach to musi ona być realizowana przez minimum 10 lat (chyba, że okres oszczędzania był krótszy, to wtedy długość wypłaty ratalnej nie może być krótsza niż ten okres).

IKZE – zapisy do programu, jak i kto może:

• Osoby małoletnie (16-18 lat) z ograniczeniem, że dokonywać wpłat mogą tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskują dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę lub gdy są osobami uprawnionymi do nabycia środków po zmarłym oszczędzającym w IKZE.
• Każda osoba pełnoletnia (ukończony 18. rok życia).
• IKZE można założyć w:
  • funduszach inwestycyjnych (otwarte fundusze inwestycyjne i specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte),
  • podmiotach prowadzących działalność maklerską (domy maklerskie i banki prowadzące działalność maklerską),
  • zakładach ubezpieczeń na życie,
  • bankach (lokaty),
  • dobrowolnych funduszach emerytalnych.

Podsumowanie i porównanie

Oba programy są podobne do siebie nie tylko skrótami, ale także mają wiele cech wspólnych. Jednakże po zagłębieniu się w szczegóły widać dość istotne różnice pomiędzy IKE i IKZE. Porównajmy to w tabeli:

Program	IKE	IKZE
Uczestnictwo	Dobrowolne	Dobrowolne
Ilość rachunków	tylko jeden	tylko jeden
Roczny limit wpłat w 2023 r.	20 805 zł	8 322 zł dla osób fizycznych, 12 483 zł dla samozatrudnionych pozarolniczo)
Dziedziczenie	Tak	Tak
Transfer środków	do innego IKE (po zamknięciu tego pierwszego), do PPE	do innego IKZE (po zamknięciu tego pierwszego)
Inwestycja zebranego kapitału	Niemalże wszystkie formy inwestowania realizowane przez: fundusze inwestycyjne, podmioty prowadzące działalność maklerską, zakłady ubezpieczeń na życie, banki (lokaty), dobrowolne fundusze emerytalne.	Niemalże wszystkie formy inwestowania realizowane przez: fundusze inwestycyjne, podmioty prowadzące działalność maklerską, zakłady ubezpieczeń na życie, banki (lokaty), dobrowolne fundusze emerytalne.
Ulgi podatkowe	Brak	Wpłaty pomniejszają, swoją całą wartością, podstawę opodatkowania braną do podatku dochodowego w rozliczeniu PIT
Wypłata zgodnie z planem (optymalna)	Kiedy: po 60. roku życia, po 55. roku życia z prawem do emerytury (wniosek) Forma: w całości, w ratach Potrącenia: brak	Kiedy: po 65. roku życia i oszczędzaniu w ten sposób przez przynajmniej 5 lat Forma: w całości, w ratach (lecz z okresem nie krótszym niż okres oszczędzania lub 10 lat, w zależności co mniejsze) Potrącenia: -10% podatku zryczałtowanego od całego wypłacanego kapitału
Podatek od zysków kapitałowych a.k.a. Belki (19%)	Zwolnienie	Zwolnienie
Wypłata wcześniejsza (nieoptymalna)	Kiedy: w dowolnym momencie Forma: w całości lub część Potrącenia: -19% podatku kapitałowego,	Kiedy: w dowolnym momencie Forma: tylko w całości Potrącenia: -19% podatku kapitałowego, -12/32% podatku dochodowego w rozliczeniu PIT (lub inny procent jeżeli ulegnie zmienie w przyszłości)
Dla kogo	Osoby małoletnie w wieku 16-18 jeżeli mają dochody z umowy o pracę, każdy powyżej 18. roku życia	Osoby małoletnie w wieku 16-18 jeżeli mają dochody z umowy o pracę, każdy powyżej 18. roku życia

Który program się bardziej opłaca?

Rozpiszmy sobie to w tabeli, bo tak będzie bardziej obrazowo. Aby porównanie miało sens przyjmijmy, że:

• limit wpłat dla obu programów jest taki sam i jest on równy limitowi dla IKZE – 8 322 zł,
• wiek rozpoczęcia oszczędzania to 30 lat,
• oszczędzanie aż do 65. roku życia, tak aby z obu programów móc wypłacić planowo, bez dodatkowych potrąceń,
• założony roczny zysk to 5%.

Wykorzystamy wcześniej już używane obiekty do kalkulacji:

• Pan Anatol – który zdecydował się wpłacać tylko na IKE,
• Pan Benedykt – którego zarobki roczne nie przekraczają drugiego progu podatkowego, tj. płaci podatek dochodowy 12%, i zdecydował się wpłacać tylko na IKZE,
• Pan Cyprian – którego zarobki roczne znacznie przekraczają drugi próg podatkowy, tj. gdyby nie wpłacał na IKZE to odprowadzałby od tych pieniędzy aż 32% podatku dochodowego, i zdecydował się wpłacać tylko na IKZE.

Przykładowy obiekt	Anatol	Benedykt	Cyprian
Program	IKE	IKZE	IKZE
Płacony podatek dochodowy	nie dotyczy	12%	32%
Wpłata roczna	8 322 zł	8 322 zł	8 322 zł
Wpłaty podzielone na miesiące	693.5 zł	693.5 zł	693.5 zł
Suma wpłat	291 270 zł [1]	291 270 zł [1]	291 270 zł [1]
Kapitał zgromadzony po 10 latach	104 673 zł [2]	104 673 zł [2]	104 673 zł [2]
Kapitał zgromadzony po 20 latach	275 175 zł [2]	275 175 zł [2]	275 175 zł [2]
Kapitał zgromadzony po 30 latach	552 904 zł [2]	552 904 zł [2]	552 904 zł [2]
Kapitał zgromadzony po 35 latach	751 646 zł [2]	751 646 zł [2]	751 646 zł [2]
Oszczędności na podatku dochodowych w PIT	nie dotyczy	34 952 zł [3]	93 206 zł [3]
Wysokość podatku zryczałtowanego do zapłacenia przy wypłacie	nie dotyczy	75 165 zł [4]	75 165 zł [4]
Sumaryczne oszczędności	751 646 zł [5]	711 433 zł [5]	769 687 zł [5]

Tabela porównująca oba programy idealnie pokazuje, że IKZE ma w zasadzie tylko jedną zaletę względem IKE, natomiast ma nawet kilka wad. Jednakże ta jedna zaleta dla niektórych może okazać się naprawdę istotna. IKZE jest przewidziane raczej jedynie dla osób, które mają spore zarobki i przekraczają drugi próg podatkowy, który obecnie wynosi 32%. W takim przypadku wszystkie wpłaty kierowane na IKZE zmniejszają bieżącą podstawę opodatkowania. Potwierdza to również powyższa kalkulacja. Wszystko to za sprawą tego, że przy wypłacaniu z IKZE zachodzi konieczność zapłacenia 10-procentowego podatku zryczałtowanego od całego wypłacanego kapitału. Sprawdziłem od jakiej wysokości podatku dochodowego, przy założonych warunkach, IKZE wychodzi na plus względem IKE – jest to 26%.

Natomiast w przypadku osób, które mieszczą się poniżej drugiego progu podatkowego korzystanie z IKZE raczej nie ma sensu, bo wtedy zyskuje się jedynie ulgę podatkową w wysokości 12%, ale tak samo trzeba na koniec odliczyć 10%, więc po podsumowaniu wszystkiego mamy stratę, a nie 2% zysku jak mogłoby się wydawać. Dzieje się tak za sprawą tego, że 12% liczone jest od pieniędzy wpłacanych, a 10% od całkowitej sumy wliczając w to również wypracowane zyski.

Trzeba też powiedzieć, że korzystanie z IKZE jest obarczone pewnym poziomem ryzyka, które istnieje w przypadku kiedy wystąpi nagła konieczność wypłacenia tych środków przed spełnieniem wszystkich warunków, które pozwalają skorzystać z pełnych ulg IKZE. Wiąże się to z tym, że wcześniejsza wypłata jest możliwa tylko w formie wycofania z programu wszystkich pieniędzy. W zależności ile tego będzie, może zdarzyć się taka sytuacja, że po zsumowaniu naszych bieżących dochodów oraz pieniędzy wypłaconych z IKZE przekroczymy (i to znacznie) drugi próg podatkowy. Wtedy przez cały okres oszczędzania zyskiwaliśmy 12% odliczając ulgę od podatku w trakcie wpłacania, ale podczas wypłacania tej samej sumy będziemy musieli odliczyć aż 32% podatku! W takim przypadku, zamiast zyskać, stracimy i to znacznie. Tak to wygląda w obecnej sytuacji, ale pamiętajmy, że stopy podatkowe, a nawet ilość progów mogą ulegać zmianie. Nie można wykluczyć, że zostanie wprowadzony trzeci próg podatkowy, który będzie wynosił znacznie więcej niż 32%. To jedynie przykład, ale nie jest to nieprawdopodobne, bo taka sytuacja zdarzyła się w innych krajach (patrz np. Francja). Niemniej jednak trzeba też powiedzieć, że to w zasadzie problem, który może wystąpić tylko w przypadku przedwczesnej wypłaty, bo jeżeli dotrzymamy te pieniądze do odpowiedniego wieku to dalej obowiązywać będzie stały podatek zryczałtowany 10%.

W temacie IKE ograniczę się jedynie do powiedzenia, że korzystanie z tego programu opłaca się zawsze. Jeżeli mamy kapitał, który chcielibyśmy zainwestować w konwencjonalny sposób i wiemy, że nie będziemy go potrzebować do 60. roku życia, to nie ma lepszego sposobu, a przynajmniej mi taki nie jest znany, niż zrobienie tego przez IKE. Pieniądze zgromadzone w IKE można inwestować tak samo jak w każdym innym przypadku, ale z tą zaletą, że wiąże się to ze zwolnieniem z podatku od zysków kapitałowych (19%).

Odpowiadając na pytanie z tytuły tego rozdziału – nie da się wytypować, który program jest lepszy, bo w znacznej mierze zależeć to będzie od sytuacji finansowej przystępującego. Nic nie stoi również na przeszkodzenie, żeby uczestniczyć w obu. Są ludzie, którzy w roku kalendarzowym wyczerpują co do złotówki oba limity, ale trzeba przyznać, że aby sobie na to pozwolić trzeba naprawdę nieźle zarabiać. W praktyce wytypowałbym takie scenariusze:

1. Zarabiasz tyle, że przekraczasz drugi próg podatkowy – wtedy opłaca Ci się w pierwszej kolejności wpłacić na IKZE i jeżeli przekroczysz limit to resztę wrzucić do IKE.
2. Zarabiasz tyle, że mieścisz się poniżej drugiego progu podatkowego – wtedy opłaca się oszczędzać z IKE aż do osiągnięcia dozwolonego limitu, a ewentualną nadwyżkę pieniędzy zainwestować w inny sposób.

Uf… to wszystko w temacie programów emerytalnych

Udało mi się w końcu dobrnąć do końca i w dwóch wpisach omówić wszystkie cztery programy emerytalne, o których informacje chciałem przekazać. Lubię takie rozważania i analizy numeryczne, a czasem nawet zastanawiam się czy aby przypadkiem nie minąłem się z powołaniem zostając konstruktorem zamiast pracy w branży finansowej. Z drugiej strony może podoba mi się to tylko dlatego, że robię to hobbistycznie, a jakbym robił to zarobkowo to straciłoby to swój urok? Tego nie wiem i raczej się nie dowiem. Plus z tego jest taki, że już wiem jak zamierzam oszczędzać na swoją emeryturę, a także tym samym zabezpieczyć moją córkę na wypadek mojej przedwczesnej śmierci. Trzeba przyznać, że daje to możliwość osiągnięcia wewnętrznego spokoju.

Jak wygląda mój plan? Mój Pracodawca nie oferuje programu PPE, więc pozostaje mi PPK, z którego na pewno będę korzystał, a nawet już od tego roku zacząłem to robić. Natomiast jeżeli chodzi o indywidualne konta to stawiam na IKE i będę na nie wpłacać tyle ile dam radę. IKZE na razie nie jest produktem dla mnie, bo będąc we wspólnocie majątkowej z moją małżonką nie przekraczam drugiego progu podatkowego, gdyż w takim przypadku kwota, od której wchodzi drugi próg jest podwojona do 240 000 zł. Jednakże jeżeli w przyszłości zmienią się moje warunki zarobkowe (na lepsze) to z pewnością skorzystam również z programu IKZE.

Drogi Czytelniku, jaki jest Twój plan na przyszłość? Czy przeczytanie tych dwóch wpisów zmieniło coś w Twoim podejściu do oszczędzania na własną emeryturę? Chętnie też wysłucham opinii na temat tego typu wpisów. A może napisałem coś nie tak i jest wśród nas ekspert, który wskaże mi gdzie popełniłem błąd? Raczej nie planuję stworzyć na tym blogu oddzielnej kategorii traktującej o finansach, bo nie jestem w tym ekspertem, ale jeżeli nawet pomimo mojego braku wiedzy, tego typu wpisy zostaną docenione to nie wykluczam możliwości zagłębienia się w temat, którego efekt mógłbym przelewać tutaj na „papier”. Zachęcam do komentowania poniżej!